برخی از صاحبنظران گروه کانونی را به عنوان یک ابزار متمایز در نظر نگرفته و آن را زیر ابزار مصاحبه دسته‌بندی می‌کنند. به نظر این دسته از پژوهشگران، آنجا که در جلسۀ مصاحبه بیش از دو نفر شرکت می‌کنند و مصاحبه شکل گروهی به خود می‌گیرد، پژوهشگر با فضای گروه کانونی رو به رو است. با این حال، بسیاری دیگر بر این باورند که گروه کانونی خود ابزاری مستقل است. این ابزار خود دارای ویژگی‌های خاص، تعاریف متفاوت، و تکنیک‌هایی است که آن را از مصاحبه متمایز می‌کند.

زمانی که بدست آوردن داده پژوهش از یک گروه مناسب‌تر از گردآوری این داده از یک فرد باشد، استفاده از گروه کانونی توصیه می‌شود. بنابراین، زمانی که پژوهشگر با منابع محدودی (منابع مالی، زمان، نیروی انسانی) روبرو است، یا آنکه پدیدۀ مورد بررسی نیازمند یک مباحثۀ جمعی به منظور درک بهتر شرایط، اوضاع، یا رفتارهاست، بهتر است از گروه کانونی برای گردآوری داده استفاده شود. هدف اصلی از راه‌اندازی گروه کانونی، بکارگیری احساسات، ادراک، تصورات، و عقاید و نظرات مشارکت‌کنندگان به عنوان داده پژوهش است.

طراحی پرسش‌ها برای اجرای جلسۀ گروه کانونی مهم است. برای طراحی هرچه بهتر این پرسش‌ها، بهتر است پژوهشگر اهداف پژوهش را با دقت مرور، اطلاعات در دسترس و موجود را مشخص، ادبیات و پژوهش‌های مرتبط در آن حوزه را بازبینی، و فهرست اولیه‌ای از پرسش‌های احتمالی طرح کند، این پرسش‌ها را بازبینی و اصلاح کند، و در نهایت فهرستی از پرسش‌های مد نظر در جلسه را آماده سازد.

پس از آماده کردن فهرست پرسش‌های متناسب با اهداف پژوهش، پژوهشگر باید مقدمات اجرای جلسه را فراهم کند. اقداماتی از قبیل انتخاب مکان برگزاری جلسۀ گروه کانونی (که برای مشارکت‌کنندگان راحت و دلپذیر باشد)، انتخاب مشارکت‌کنندگان در جلسه، هماهنگ کردن زمان برگزاری جلسه، دعوت مشارکت‌کنندگان به شرکت در جلسه، و اقداماتی از این قبیل باید مد نظر پژوهشگر قرار گیرد.

انواع گروه کانونی

بسته به هدفی که یک پژوهش در راه‌اندازی گروه کانونی دنبال می‌کند، می‌توان گروه کانونی را به سه دستۀ کلی تقسیم‌بندی کرد: گروه کانونی اکتشافی، گروه کانونی اثباتی، و یا ترکیبی از این دو. زمانی که پژوهشگر راه حل یک مشکل را پیدا کرده اما در مورد آن اطمینان کافی ندارد، می‌تواند با استفاده از گروه کانونی اثباتی درجۀ اطمینان خود را بالاتر ببرد. بنابراین، گروه کانونی اثباتی به دنبال تأیید یک راه‌حل، تأیید نتایج حاصل از یک پیمایش، یا مسائلی از این قبیل است.

در مقابل، زمانی که پژوهشگر به دنبال کشف راهکار یا پاسخ یک مسئله است باید دست به راه‌اندازی گروه کانونی اکتشافی بزند. در این مورد، استفاده از قدرت تفکر جمعی و بارش فکری می‌تواند به کمک پژوهشگر و مسئلۀ مورد بررسی او بیاید. برای مثال، زمانی که پژوهشگر قصد دارد پیمایش خود برای اجرا در یک بافت گسترده‌تر با مشارکت‌کنندگان بیشتر را اجرا کند، گروه کانونی اکتشافی می‌تواند در طراحی این پیمایش مؤثر واقع شود.

ویژگی‌های گروه کانونی

چهار ویژگی اصلی، به عنوان ویژگی‌های مهمی که یک گروه کانونی مناسب باید داشته باشد، به شکل زیر است:

• اندازۀ پیشنهادی برای گروه کانونی، بین 6 تا 10 نفر است. اگر تعداد افراد کمتر باشد، احتمال آن می‌رود که دادۀ گردآوری شده محدود باشد. از طرف دیگر، اگر تعداد افراد بیش از 10 نفر در نظر گرفته شود، ممکن است مشارکت تمامی اعضاء در مباحثۀ گروه دشوار باشد، یا آنکه پژوهشگر نتواند اطلاعات دریافتی را به درستی جمع‌بندی کند.
•  به منظور کسب درک بهتری از مسئلۀ مورد بررسی باید از چندین گروه کانونی بهره برد. به دیگر سخن، تمرکز بر تنها یک گروه کانونی ممکن است باعث تولید نتایج به خصوصی شود که دارای سوءگیری باشد. بنابراین، استفاده از چندین گروه کانونی می‌تواند بر عمق اطلاعات گردآوری شده بیافزاید. به این منظور، پیشنهاد می‌شود حداقل 3 گروه کانونی در فرایند گردآوری دادۀ پژوهشی دخیل شوند.
• اشتراک‌های اعضای گروه کانونی نباید نادیده گرفته شود. به عبارت دیگر، اعضای یک گروه کانونی باید دارای ویژگی‌های مشترکی باشند که باعث ارتباط میان اعضاء نسبت به بررسی یک پدیده یا مسئله شود. این ویژگی‌های مشترک برای حصول اطمینان از صحت اطلاعات دارای اهمیت است.

گروه‌های کانونی می‌توانند از کنار هم گذاشتن افراد تشکیل شوند یا آنکه از گروه‌های موجود استفاده شود.

دلایل استفاده از ابزار گروه کانونی

استفاده از گروه کانونی به منظور ابزاری برای گردآوری داده می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد، به برخی از این دلایل می‌توان به شکل زیر اشاره کرد:

• برای دستیابی به اطلاعاتی کلی زمینه‌ای در رابطه با یک موضوع یا پدیدۀ خاص؛
• برای استخراج فرضیه‌های پژوهش که می‌تواند به منظور پژوهش‌های بیشتر یا آزمون آن از طریق روش‌های کمی مورد استفاده قرار گیرند؛
• برای شبیه‌سازی و بیان ایده‌های بدیع و مفاهیم جدید؛
• برای شناسایی دلایل یک مسئله، با یک برنامه، خدمت، یا محصول جدید؛
• برای آگاهی از اینکه مشارکت‌کنندگان چگونه راجع به یک پدیده یا یک موضوع صحبت می‌کنند (که ممکن است به نوبۀ خود باعث تسهیل طراحی پرسشنامه، ابزار پیمایش، یا سایر ابزارهای گردآوری داده که در روش‌های کمی کاربرد دارند شود)؛
• برای تفسیر داده‌ای که قبلاً از طریق ابزارهای کمی گردآوری شده است.

نمونه کاربرد مصاحبه در ارزیابی (پایان‌نامه)

Kondapalli, Vamshi Prakash, “Evaluation of the user interface of the BLAST annotation tool.” Master Thesis, Linköpings universitet, 2012

در این پایان‌نام در مورد ارزیابی رابط کاربری، از مصاحبه کمک گرفته شده است. پرسش‌های اصلی که در راستای انجام این پژوهش مد نظر بوده، در پیوست این پایان‌نامه آمده است.

نمونه استفاده از مصاحبه برای گردآوری داده کیفی (مقاله)

Laranjeira, Carlos, Paula Ponce Leão, and Isabel Leal. "Meaning of life after cancer: An existential-phenomenological approach to female cancer survival." In Women's Studies International Forum, vol. 40, pp. 132-143. Pergamon, 2013

در این مقاله، پژوهشگران برای مطالعۀ «مفهوم زندگی پس از سرطان»، با 10 نفر از زنانی که پس از دچار شدن به سرطان زنده مانده‌اند، مصاحبه کرده و دادۀ حاصل از این مصاحبه‌ها را تجزیه و تحلیل کرده‌اند.

نمونه انواع مصاحبه - نیمه ساخت‌یافته، عمیق، چهره به چهره، و مصاحبۀ تلفنی (مقاله)

Goodhue, Rebecca, Mark Onslow, Susan Quine, Sue O’Brian, and Anna Hearne. "The Lidcombe program of early stuttering intervention: mothers’ experiences." Journal of Fluency Disorders 35, no. 1 (2010): 70-84

در این مقاله برای بررسی تجربۀ یک برنامۀ رفتاری، پژوهشگران با 16 مادر مصاحبه کرده‌اند. مصاحبۀ نیمه ساخت‌یافته، مصاحبۀ عمیق، مصاحبۀ چهره به چهره، و مصاحبۀ تلفنی از انواع مصاحبه‌هایی هستند که در این پژوهش برای گردآوری داده مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

تاکنون دسته‌بندی‌های گوناگونی برای شیوه‌های گردآوری داده ارائه شده است. این شیوه‌ها براساس مکان به کتابخانه‌ای، میدانی، و آزمایشگاهی تقسیم شده‌اند.

با این حال، برخی این دسته‌بندی را به شکل ابزاری‌تر مورد بررسی قرار داده‌اند و به جای شیوۀکتابخانه‌ایاز بررسی پژوهش‌ها و اطلاعات موجود، و استفاده از مستندات و یا داده‌های ثانویه و اسنادی؛ و به جای شیوه‌های میدانی از پرسش (بررسی پرسشنامه‌ای و مصاحبه) و مشاهده نام برده‌اند.

به طور کلی برای جمع‌بندیشیوه‌هایگردآوری داده، می‌توان آنها را به چهار دستۀ استفاده از داده‌های موجود، مشاهده، پرسش، و آزمایش تقسیم کرد. البته نکته‌ای که در مورد شیوه‌هایگردآوری داده وجود دارد این است کهتمامی این شیوه‌هامی‌توانند در تمامی گونه‌های طرح پژوهش مانند آزمایشی، مطالعۀ موردی، مطالعۀ طولی، و ...برای گردآوری داده بکار روند. تنها نکتۀ تمایز این است که بنا بر ماهیت پژوهش ممکن است تغییراتی در نحوۀ اجرای شیوۀ گردآوری داده انجام شود.

بررسی و تحلیل اشعار کتاب‌های فارسی دورۀ ابتدایی با کمک مصاحبه (پایان‌نامه) علیزاده، پورچیستا. 1389. «بررسی و تحلیل اشعار کتاب‌های فارسی دوره‌ی ابتدایی از منظر اصول و معیارهای ادبیات کودک و نوجوان.» دانشگاه پیام نور استان تهران این پژوهش به بررسی اشعار موجود در کتاب‌های فارسی دورۀ دبستان می‌پردازد. یکی از گام‌های این پژوهش مصاحبه با معلمان کلاس‌های پنجم پایۀ دبستان است.

نمونه‌ای از پروتکل مصاحبه (شکل)

“Sample Interview Protocol.”. 2012. In Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research, Creswell, John W., 4th ed., P226. Boston: Pearson Education, Inc

در این نمونه اجزایی که ممکن است در یک پروتکل مصاحبه قرار گیرد مشخص شده است. هدف نمونه، بررسی واکنش دانشگاه نسبت به رویداد مرد مسلح بوده است.